THE STRUGGLE OF WOMEN։ Retrospective letters

English below 

ქალთა ბრძოლა

წარსულის ამსახველი წერილები

კარინე ავანესიანი 44-დღიანი ომის დროს მოხალისედ  გაემგზავრა არცახში სამედიცინო დახმარების გაწევისა და ექიმი კოლეგების დასახმარებლად. იმ დღეს კარინეს დედა ვერც კი წარმოიდგენდა, რომ მისი შვილი 25-ე საიუბილეო დაბადების დღეს სტეფანაკერტის საავადმყოფოში ყუმბარების აფეთქების ფონზე შეხვდებოდა. „ხანდახან მოვდიოდი შენთან, რომ აღვფრთოვანებულიყავი შენი  სისპეტაკით  და იმ ადამიანებით, რომლებიც ბავშვივით განებივრებდნენ. შენს ერთ-ერთ მშვენიერ ეზოში დგას  ჩვენი სახლი, რომელიც დღესაც თავის ადგილას არის, იმ სახლებისგან განსხვავებით, სხვები რომ დაეპატრონენ.  ერთმანეთთან შესახვედრად სულ ექვსი საათი გვჭირდებოდა, იმ დღეს კი საერთოდ არ ვჩქარობდით.   შენი სტუმართმოყვარე ხალხი ფეხშიშველი მიდიოდა სტუმრად, მაგრამ სად… გზაზე, შენგან მომავალი დატვირთული მანქანების ნაკადი, ბავშვების ხმაურიანი სიჩუმე ისეთი აუტანელი იყო, რომ ვერც ნახევრად ჩაბნელებულმა და ვერც ალაგ-ალაგ განათებულმა შუქებმა ვერ მაიძულეს არ შემემჩნია ეს საშინელი სურათი, რომელსაც მოგონებებიდან უბრალოდ ვერ ვშლი.

რასაკვირველია, დედას ვერ ვუთხარით, თუ სად მივდიოდით. ჩემთან სახლში ჩვენს სახლში მოვიდა ჩემი მეგობარი ტათევი, რომელიც ასევე მომავალი ექიმია. ტათევს სათითაოდ მანქანაში მიჰქონდა ის ნივთები, რაც თან უნდა წამეღო, რომ  დედაჩემს ეჭვიც არ შეჰპარვოდა, თუ  რის გაკეთებას ვაპირებდი. დედას ვუთხარით, რომ კვლავ ჰოსპიტალში მივდივართ, ხოლო ჩემს მეგობრებს და დეიდაშვილს ვთხოვე, დედაჩემზე ეზრუნათ მანამ, სანამ ერევანში დავბრუნდებოდი.

ომის დროს კარინე ჯერ კიდევ ერევნის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტის სტუდენტი იყო,  ახლა უკვე მოსკოვში, რიჟიხის სახელობის კოლოპროქტოლოგიის ეროვნულ სამედიცინო კვლევით ცენტრში სწავლობს.

გვიანი იყო რომ მივედით. მთელი გზა ვფიქრობდი, თუ   როგორ მიგვიღებდენ შენთან,  თითქოს ომმა დაგვავიწყა შენი დამახასიათებელი გულახდილობა.  ხოლო  ომმა ვერ შეცვალა შენი დიდსულოვნება,  მხოლოდ მტვერი ყუმბარები მიანიშნებდნენ  შენი გარეგნობის ცვლილებას, რასაც ომამდე დიდ ყურადღებას აქცევდი.

ჰოსპიტალში ჩვენთვის არ ენანებოდათ კომპოტები და მურაბები, რომელთა ტკბილი გემო დღემდე ჩემში თბილ მოგონებებს ბადებს. მაგრამ რეალობა აუტანლად მწარე იყო, საავადმყოფოს დერეფანში ჩემზე უმცროსი ბიჭების გვამები მატულობდა. იმ დროს ცხოვრების გაგრძელება შეუძლებელი ჩანდა. მაგრამ იცი, სწორედ შენთან ყოფნისას  მივხვდი, რამდენად სწორად შევარჩიე ექიმის პროფესია, რადგან ამ პროფესიის დაუფლების შემთხვევაში   დახმარება სპონტანურიცაა და სავალდებულოც.

ჰოსპიტალი… აქ, ყველა საოპერაციო ოთახი ერთდროულად იყო დაკავებული, ახალგაზრდების სიცოცხლე ექიმების ხელში იყო და ვიცოდით, რომ ბევრის გადარჩენა ვერ მოხერხდა.  ეს ფიქრი ყელში ბურთივით გაჩხერილი მქონდა,  მაგრამ ძალა უნდა მოგვეკრიბა, დასახმარებლად ვიყავი მოსული.  ვცდილობდი, მაგრამ ყოველთვის არ გამომდიოდა გულგრილობა.  როცა მოიყვანეს ახალგაზრდა მამაკაცი, რომელსაც ქვედა ყბა უბრალოდ არ ჰქონდა, შეუძლებელი იყო ექიმივით მოქცევა, გავიქეცი ისეთ ადგილას, სადაც ვერავინ შეამჩნევდა ჩემს დამალულ ემოციებს.

ტირილი დამშვიდების ერთადერთი საშუალება გახდა, მაგრამ საკუთარ თავს ისევ და ისევ ვახსენებდი: მტკიცედ უნდა ვიყო,  დასახმარებლად ვარ მოსული.

5 ოქტომბერს ერევანში ერთი დღით ჩამოვედი, 6 ოქტომბერს კი შენთან დავბრუნდი. ამჯერადაც სულ სხვანაირი დამხვდი. სუფთა ჰაერი გვენატრებოდა,  ამიტომ ჩემს ერთ-ერთ მეგობარს ვთხოვე, რომ სარდაფიდან თუნდაც რამდენიმე წუთით გამოვსულვიყავით.  ჰაერი ცივი იყო და ძვლებამდე რომ ატანს, ისეთი დაუოკებელი  დავკმაყოფილდით. სარდაფის კიბეებზე ჭურვის აფეთქების ხმა გავიგეონეთ და მივხვდი, რომ დარტყმა ისევ შენ აიღე, ჩვენ რომ  დაგეცავი. დარწმუნებული არ ვარ იმაში, რომ უვნებლად გადავრჩებოდით, იმ ადგილას რომ დავრჩენილვიყავით, სუფთა ჰაერზე, რომელიც არასდროს ყოფილა ასე დაბინძურებული.

იმ პერიოდში ბევრი მძიმე დღე გადაიტანე, მაგრამ ახლაც კი, მიუხედავად იმისა, რომ  ომიდან ერთი წელია გასული, გონებიდან ვერ ვიშორებ  ერთი შემთხვევას.  გახსოვს, სამხედრო ბაზა რომ დაბომბეს,  რომელიც ჩვენს ჰოსპიტალთან ძალიან ახლოს იყო განთავსებული? გადატვირთულისანიტარული სატვირთო  მანქანები, რომლებითაც დაშავებულები მოჰყავდათ…  შეუძლებალია ამის გადმოცემა და  აღწერა. თავშესაფარში ხუთი საოპერაციო მაგიდა გვქონდა, დაჭრილების ნაკადი კი ძალზე დიდი,   ჩემზე უმცროსი დაღუპული ბიჭები, რომლებსაც ჯერ კიდევ ბევრი ოცნება ჰქონდათ.

10 ოქტომბერს ერევანში მომიწია დაბრუნება, პნევმონია მქონდა.  გზაში მამამ თქვა:

— შუშიში წავიდეთ, ღაზანჩეცოცში შევიდეთ და შემდეგ გავაგრძელოთ გზა.

წინა დღეს ეკლესია დაბომბეს და ეს იყო ჩვენი ბოლო ვიზიტი შუშიში…

28 სექტემბერს ჩემი დაბადების დღეა. ის დღე ყოველთვის მიყვარდა, ან არც კი  ვიცი, შეიძლებამიყვარდა. არასდროს  მიფიქრია, რომ ჩემს 25 წლის იუბილეზე  ფეიერვერკების ნაცვლადყუმბარების ქვეშ მყოფ შენს საყვარელ ქუჩებს ვნახავდი.

დილიდან საღამომდე საოპერაციოში ვატარებდი და ის სასმელი, რომელიც ჩვენი ექიმების თხოვნით მაცივარში შევინახე, შემდეგში რომ სადღეგრძელო წარმოგვეთქვა,  ვეღარ გავხსენით.

თუმცა  ომმა მაიძულა ბევრი რამ გადამეფასებინა,  ძლიერები უნდა ვიყოთ,   ვისწავლოთ და ვიბრძოლოთ. ახლა, როცა უკვე 26 წლის ვარ და მოსკოვის რიჟიხის სახელობის კოლოპროქტოლოგიის  ეროვნულ სამედიცინო კვლევით ცენტრში ვსწავლობ,  მოვლენებს  სხვაგვარად  ვუყურებ. მართალია, ჩემი 25 წლის იუბილე ვერ აღვნიშნე, მაგრამ ნუთუ პლანეტამ შეწყვიტა ბრუნვა?  ახლა, უფრო ხშირად, ვიდრე ოდესმე, ვფიქრობ, რომ თუ სამყარომ  იცის რა არის სამართლიანობა, ის, ალბათ, რამდენიმე წუთით მაინც შეჩერდა, როცა მიხვდა, რომ 18 წლის ახალგაზრდა 19-ის არასდროს  გახდება.

…ვიცი, რომ ახლა უფრო მეტად სპეტაკი  ხარ.  ვიცი, რომ მთელი ზაფხული შენი მშრომელი „ფუტკრები“ კომპოტებს ამზადებენ. ვიცი, რომ შენი ქუჩები ისევ ბავშვების ხმაურითა და ასაკოვანი თაობის მიერ  ნარდის ირგვლივ გამართული დისკუსიებითაა მოცული.  ვიცი, რომ დანებება არ იცი, არც მე დავნებდები…“

                                                                                    ავტორი: კუშანე ჩობანიანი

                                                                                  ფოტოები ნაზიკ არმენაკიანისა

Karine Avanesyan voluntarily went to Artsakh during the 44-day war to provide medical care and help fellow doctors. On that day, a mother could not even imagine that her daughter shall celebrate her 25th birthday in the Stepanakert hospital under bombs. During the war, Karine was still studying at the Yerevan State Medical University, and she was already studying in Moscow, at the A. N. Rizhikh National Medical Research Center of Coloproctology.

“The hospital … Here, all the operating rooms were busy simultaneously, young lives were in the hands of the doctors, and we knew that many could not be saved, that thought stuck in my throat like a bone, but I had to be strong, I came to help. No matter how hard I tried to act emotionless, I didn’t always succeed. When they brought a young man, whose lower jaw was missing, it was impossible to act as a doctor. I ran to the only place where no one would notice my emotions stored behind. Crying was the only way to get comfortable, and I reminded myself that I should be strong again and again. I came to help.”

Karine Avanesyan voluntarily went to Artsakh during the 44-day war to provide medical care and help fellow doctors. On that day, the mother could not even assume that her daughter would celebrate her 25th birthday in the Stepanakert hospital under bombardment.

“I used to come to you sometimes to admire your purity and the people who cherished you like a child. It had always been six hours that separated us until we met, but we were rushing slowly that day. Our house is in one of your lovely yards, which is still standing, unlike the places others have taken over. Your hospitable people visited barefoot, but where ․․․ The flow of loaded cars on the road coming from your place, the noisy silence of the children was so violent that even the twilight and the sporadic lights did not keep me away from noticing that terrible scene that I can’t erase from my mind.

It was evident that we could not tell mother where I was going. My friend Tatev, a future doctor, came to our house with me. The belongings that I should take with me Tatev carried to the car one by one so that my mother could not even suspect what I was going to do. We told my mom we were going to the hospital, and I asked my cousin to take care of my mother while I was not in Yerevan.”

During the war, Karine was still a student at the Yerevan State Medical University; now, she is already studying in Moscow in the A. N. Rizhikh National Medical Research Center of Coloproctology.

It was late when we arrived. Overall, I wondered how we would be welcomed as if the war had made us forget the open-heartedness typical of you. And the war did not change your big heart – only the dust and bombs that implied the change in your appearance that you had so closely cared about before the battle.

In the hospital, we were provided with plenty of compotes and conserved food with no regret, the sweet taste of which evokes warm memories to this day. But the reality was unbearably bitter; in the corridor of the hospital, dead bodies of boys younger than me.

It seemed impossible to continue living at that time. But you know, it was with you that I realized how right I was to choose the profession of a doctor because with this profession, helping is both spontaneous and a duty.

The hospital … Here, all the operating rooms were busy simultaneously, young lives were in the hands of the doctors, and we knew that many could not be saved, that thought stuck in my throat like a bone, but I had to be strong; I came to help. No matter how hard I tried to act emotionless, I didn’t always succeed. When they brought a young man, whose lower jaw was missing, it was impossible to act as a doctor. I ran to the only place where no one would notice my emotions stored behind.

Crying was the only way to get comfortable, and I reminded myself that I should be strong again and again. I came to help.

On October 5, I came to Yerevan for one day, and on October 6, I returned to you. This time as well, you were completely different. We were desperate for fresh air, so I asked one of my friends to come out of the basement for at least a few minutes. The air was cold, and we were satisfied with an insatiable breath reaching our bones. On the basement stairs, we heard the blow of the shell, and I understood that you again took the shock on you protecting us. I’m not sure if we would have escaped without injuries if we had stayed in the same place, in the fresh air that had never been so polluted.

You experienced many difficult days during that time, but even now, when a year has passed since the war, there is one incident that I cannot get out of my mind. Do you remember that they hit a military building very close to our hospital? The overloaded medical vehicles that brought the injured cannot be told or described. We had five operating tables in the shelter, and the flow of wounded was unbearably big, losses, boys younger than me, who still had so many dreams.

On October 10, I had to return to Yerevan; I was ill with pneumonia. On the way, my father said, — “Let’s go to Shushi, to Ghazanchetsots, and then continue.”

The church was bombed the day before, and that was our last visit to Shushi .…

September 28 is my birthday. I’ve always loved that day, or I don’t know, maybe I did. I never thought that instead of fireworks on my 25th birthday, I would see your streets being bombed.

I spent from morning to night in the operating room, and even the drink our doctors asked us to keep in the refrigerator for a toast later was never opened.

But the war forced me to reevaluate many things. I need to become stronger, learn and fight. Now, I am already 26 years old and studying at the A. I look at the phenomena differently at N. Rizhikh National Medical Research Center of Coloproctology in Moscow. I didn’t celebrate my 25th birthday, but did the planet stopped spinning? Now, more often than ever, I think that if the planet knows what justice is, it probably paused for at least a few minutes when it realized that the 18-year-old would never be 19.

I know that you are purer now, that your hardy “bees” preserved compotes all summer, and that your streets are again filled with children’s noise and your elders’ backgammon arguments. I know you don’t know how to give up; I won’t give up either ….”

Author: Karine Chobanyan

Photos by Nazik Armenakyan