„ომში დაღუპული ჩემი მეუღლისა და შვილის ხსოვნის გამო ჩვენ უნდა ვიცოცხლოთ“
English below
„ომში დაღუპული ჩემი მეუღლისა და შვილის ხსოვნის გამო ჩვენ უნდა ვიცოცხლოთ“
„1993 წელს შენ დაიღუპე, 2020 წელს ჩვენი უფროსი ვაჟი, დანარჩენი ორი კი მძიმედ დაშავდა. ყველაფერი დავკარგეთ და ახლა გაურკვევლობაში ვეძებთ იმედს. არადა, რა მშვენიერი და უდარდელი უნდა ყოფილიყო ჩვენი ერთობლივი ცხოვრება, როცა ჰადრუთის რაიონის სოფელ ჰოღერიდან ჩამოვედი მეზობელ სოფელ მარიამაძორში ჩემი გათხოვილი დის მოსანახულებლად, შენ კი დამინახე და უკან გამომყევი. 1977 წელი იყო, 17 წლის ვიყავი, დავქორწინდით, ხუთი შვილი გვეყოლა: ოთხი ბიჭი და ერთი გოგო.
60 წლის არინა დადაიანმა არცახის ორ ომში ქმარი და ვაჟი დაკარგა, დანარჩენი ორი ვაჟი მძიმედ დაშავდა. ჰადრუთის რაიონის სოფელ მარიამაძორში ყველაფრის დაკარგვის შემდეგ იგი ცდილობს სტეფანაკერტში შვილიშვილებს ახალი ცხოვრება შეუქმნას.
პირველი ბრძოლა დაიწყო, შენ მეომარი იყავი, წახვედი. სოფელში რომ სახიფათო სიტუაცია იქმნებოდა, ბავშვებთან ერთად ტყეში ვიმალებოდით, მერე ისევ უკან ვბრუნდებიდით. 1993 წელს შენ დაიღუპე. ჩვენი პატარა შვილი ჯერ სკოლაშიც კი არ დადიოდა, ბავშვები მარდო უნდა გამეზარდა. ჩემი და შენი მშობლები მეხმარებოდნენ, მე კი სკოლაში დამლაგებლად დავიწყე მუშაობა.
ბავშვები გავზარდეთ, გავგზავნეთ ჯარში, დავაქორწინეთ, ქორწილი გადავუხადეთ, და ისევ დაიწყო ომი და მე ისევ დავკარგე…
27 სექტემბერს ჩვენი უფროსი ვაჟი არაიკი სახლიდან სამსახურში წავიდა, მაგრამ მალევე დაბრუნდა. როდესაც ვკითხე, „რატომ დაბრუნდი?“ მიპასუხა: „დედა, ომი დაიწყო“. იმავე დღეს ჩემი ყველა ვაჟი გაიწვიეს.
ჩვენი უმცროსი ვაჟი ჯარისკაცია, ჯრაკანში მსახურობდა. დანარჩენები სხვადასხვა ადგილას აღმოჩნდნენ. 29 სექტემბერს, გამთენიისას, გავრცელდა ინფორმაცია, რომ ჩვენი ორი ვაჟი ერთსა და იმავე ადგილას, ერთმანეთთან ახლოს, დაჭრეს. ერთი სტეფანაკერტის ჰოსპიტალში გადაიყვანეს, მეორე კი — მარტუნიში. არაიკი ვერ გადაარჩინეს. 30 სექტემბერს სოფელში ჩამოვასვენეთ, დავკრძალეთ და წამოვედით გორისში, სოფელში დარჩენა უკვე სახიფათო იყო. არაიკი 39 წლის იყო, დაქორწინებაც კი ვერ მოასწრო, შვილებიც არ ჰყავდა, ფქვილის წისქვილში მუშაობდა.
ომის შემდეგ 2021 წლის აპრილის თვეში სამშვიდობოების დახმარებით მარიამაძორიდან სტეფანაკერტში გადმოვასვენეთ. მაგრამ შენი საფლავი სოფელში დარჩა. მარიამაძორში ყველაფერი დავტოვეთ: სახლი, მიწა, მეურნეობა. ის სახლიც თავის დროზე სახელმწიფოსგან მივიღეთ თავისუფლებისთვის დაღუპული მებრძოლის ოჯახის სტატუსით. წამოსვლისას ვერც კი წარმოვიდგენდით, რომ აღარ დავბრუნდებოდით. გვეგონა, რამდენიმე დღეში ვითარება დამშვიდდებოდა. ახლა შესაძლებლობა რომ მქონდეს, არაიკის დაბადების მოწმობას და პასპორტს მაინც წამოვიღებდი. მთელი ჩვენი ცხოვრება იქ დარჩა.
ჩვენს სოფელში ყველაფერი მენატრება: ბუნება, ხალხი. ახლა ყველა გაფანტულია, ვისაც სად შეეძლო, იქ წავიდა.
ჩვენ სტეფანაკერტში ვართ, ნაქირავებ სახლში ვცხოვრობთ. ცხოვრების ძალას ჩვენი შვილიშვილებიმაძლევენ, თორმეტი გვყავს. ომზე მეკითხებიან, დიდები არიან, უკვე ესმით. ჩემი პატარა შვილიშვილი ყოველდღე მეუბნება: „ბებო, ჩვენს სახლში წასვლა მინდა“, მე კი ვპასუხობ: „დადგება დღე, როდესაც წავალთ“. ერთ დღეს დაბრუნების იმედით ვცოცხლობთ. კითხვებს მისვამენ არაიკზეც, მეუბნებიან „მასთან წაგვიყვანეო“.
შენი დაკარგვის შემდეგ არც კი მიცდია ჩემი შვილები ახალი ომისგან დამეცვა. სხვა გზა არ იყო, ჩვენი ბიჭები არ იმალებიან. ახლა ამბობენ: თუ კიდევ დაიწყება, ისევ წავალთო. ომის შემდეგ წასასვლელი არსად გვაქვს. სტეფანაკერტში არაფერი გვაქვს, ვცხოვრობთ, მაგრამ წარმოდგენა არ გვაქვს, რა გველოდება.
თუმცა ჩვენი შვილიშვილებისთვის, შენი და არაიკის ხსოვნისთვის, ფეხზე უნდა დავდგე, ბავშვებს ცხოვრების ძალა მივცე მანამ, სანამ ერთმანეთს კვლავ არ შევხვდებით“.
ავტორი: იანა შახრამანიანი
ფოტოები მარუთ ვანიანისა
“We must live in memory of my husband and son fallen in war”
“You fell in 1993, our eldest son fell in 2020, and the other two were severely wounded. We lost everything, and now we are looking for hope in uncertainty. However, our life together promised to be so beautiful and carefree, when I came from Hogher village to visit my sister who married into the neighboring Mariamadzor village, and you saw me and came for me. It was 1977, I was 17, we married, and had five children – four boys and one girl.
60-year-old Arina Dadayan lost her husband and son in the two Artsakh wars, her other two sons were severly wounded. After having lost everything in Mariamadzor village of Hadrut region, she is trying to build a new life in Stepanakert for her grandchildren.
The first fight started, you were a liberation fighter, and left to fight. Every time it got dangerous in the village, we would hide with kids in the forests, and then come back again. In 1993 you fell in combat. Our youngest child was not even a school student, I had to raise our children alone. Your parents helped me, I got a cleaner’s job at school.
We raised the children, sent them to the army, celebrated a wedding ceremony, and the fight resumed, and I lost again…
On September 27 our eldest son Arayik woke up to go to work, but returned shortly after. I asked him “why are you back?”, he said, “Mom, the fight has begun”. All my sons were taken to battle on that day.
Our youngest son was a serviceman in Jrakan. Others found themselves in different places. Early in the morning of September 29 I got news that two of them are wounded, they were somewhere close to each other. One was taken to the hospital in Stepanakert, the other in Martuni. Arayik did not survive. On September 30, they brought him to the village, we buried him and came to Goris, it was dangerous to stay in our village. Arayik was 39, was not married yet, had no kids, he was working in the flour mill.
After the war, in April 2021, with the help of peacekeepers we moved his grave from Mariamadzor to Stepanakert. But your grave remained in the village. We left everything in Mariamadzor – the house, the land, the household. We got that house from the government, as a family of a fallen liberty fighter. When leaving, we could not imagine that we would not be back. We thought that everything will settle in a few days. If given the chance, I would have taken at least Arayik’s birth certificate, his passport: all our life is left there.
I miss everything in our village – the landscape, the people: now everyone is scattered where they could make it.
We are in a rented apartment in Stepanakert. My grandchildren give me strength to live – we have twelve of them. After the fight they ask questions, they have grown and comprehend what’s going on. My younger grandchild says every day, “Grandma, I want to go to our village”, and I tell him, “Time will come, and you will go”. The hope of returning one day holds us together. They ask me of Arayik and ask me to take them to the uncle.
After I lost you, I did not try to hide, keep away my sons from the new war. there is no chance, our sons are not the escaping type. And now they tell me – if it starts again, we will again go. After the war we had no place to go. We have nothing in Stepanakert, we live with no idea as to what will happen next.
However, for the sake of our children, in memory of you and Arayik, we must stand up, have our children live, till we meet again”.
Author: Yana Shakhramanyan
Photos by Marut Vanyan